Uzależnienie to problem zdrowotny, który zwykle pojawia się w wyniku procesu, mogącego przebiegać w czasie szybciej lub wolniej. Zazwyczaj uzależnienie rozwija się stopniowo, łącząc różne rodzaje używania, a nie pojawia się nagle.
Podręczniki psychopatologii i medycyny klasyfikują je jako chorobę, choć nie jest to wyłącznie zaburzenie dotyczące ciała lub mózgu — ma również przyczyny i konsekwencje psychologiczne oraz społeczne. Dlatego mówimy, że jest to zaburzenie biopsychospołeczne:
1. Biologiczna
Po pierwsze, uzależnienie od nikotyny oraz używanie tytoniu lub innych produktów, które ją zawierają, to problem dotyczący ciała i sfery biologicznej, ponieważ ma poważne konsekwencje dla zdrowia organizmu. Na przykład predysponuje do chorób układu oddechowego, sercowo-naczyniowego, nowotworów i wielu innych.
Ponadto uzależnienie jest podtrzymywane i wzmacniane przez tzw. układ nagrody. Ta struktura znajduje się w Twoim mózgu i odpowiada za wydzielanie neuroprzekaźnika dopaminy, abyś poszukiwał w otoczeniu bodźców i nagród, które pomagają Ci przetrwać. W ten sposób układ ten służy do ukierunkowania poszukiwań na znajdowanie i gromadzenie pożywienia lub utrzymywanie relacji seksualnych.
W toku ewolucji gatunku gromadzenie zasobów, nawet jeśli nie były potrzebne w danym momencie, było bardzo cenną strategią, ponieważ należało przewidywać dni lub okresy niedoboru pożywienia.
Gdy rozwija się uzależnienie od tytoniu, ta struktura ulega zaburzeniu, ponieważ domaga się nagradzania nikotyną. W ten sposób kieruje Cię ku poszukiwaniu coraz większej ilości substancji, zgodnie z założeniem, że jeśli zgromadzisz coś wartościowego, jak jedzenie, będziesz mieć większe szanse na przetrwanie. Jednak uzależnienie zaburza ten mechanizm, który zaczyna się uruchamiać po to, abyś używał i gromadził nikotynę w swoim ciele.
2. Psychologiczna
Po drugie, uzależnienie ma korzenie i konsekwencje psychologiczne. Wiele osób opisuje, że odczuwa, iż potrzeba sięgnięcia po substancję nie jest aż tak fizyczna, co mentalna, ponieważ zauważają, że gdy nie mają dostępu do papierosa (długie podróże, okresy choroby, hospitalizacje), nie czują tak silnej potrzeby palenia, natomiast gdy ta możliwość staje się bardziej realna, chęć pojawia się nagle.
A zatem palenie jest również doświadczeniem psychologicznym i opiera się na skojarzeniach bodźców (w samolocie może się mniej chcieć; na tarasie — bardziej), ale także na bardziej złożonych aspektach, takich jak tożsamość osoby: bycie otwartym, interesującym, dorosłym, atrakcyjnym, intelektualnym, odważnym itd., albo na potrzebach związanych z używaniem: odpoczynek, odłączenie się, nagroda, bunt, wyróżnienie się, nawiązywanie kontaktu z innymi ludźmi itd.
Bardzo korzystne jest, abyś był świadomy psychologicznych implikacji uzależnienia od nikotyny, ponieważ stawia Cię to jako aktywną część zmiany, pozwala Ci zapytać siebie, jaka będzie Twoja własna forma poradzenia sobie z sytuacją, i poczuć, że masz sprawczość w swoim życiu.
Jeśli postrzegasz to wyłącznie jako chorobę fizyczną, możesz mieć tendencję do podchodzenia do procesu zmiany jak do roli biernego pacjenta. Choć zaczyna się to zmieniać, często choroby ciała są leczone bez większej potrzeby zaangażowania pacjentów: otrzymują oni leki lub są poddawani interwencji, ale nie decydują ani nie projektują leczenia.
Jeśli zaakceptuje się, że palenie ma również podstawę subiektywną, to znaczy wyjątkowy sposób, w jaki każdy je zbudował i rozwinął, oraz towarzyszące mu aspekty psychologiczne, możliwe będzie także prowadzenie procesu zdrowienia z wykorzystaniem zasobów osobistych, zwiększając samoświadomość i poczucie własnej skuteczności. Ten osobisty proces może pomóc Ci odpowiedzieć sobie, dlaczego, kiedy i w jaki sposób zaczniesz abstynencję.
W tym sensie ważne jest, abyś potrafił uznać przed samym sobą trudność z nikotyną i wynikający z tego problem zdrowotny, a z drugiej strony — abyś potrafił zbudować własną motywację (nie tylko rodziny czy lekarzy), by z tym skończyć. Jednocześnie wątpliwości, chwile słabości lub ambiwalencja są normalne i dozwolone w trakcie procesu.
3. Społeczna
Na koniec, palenie jest również problemem społecznym: jest to zachowanie społecznie akceptowane, promowane w reklamie, sieciach społecznościowych, kinie i innych przestrzeniach publicznych, a nawet możesz czuć, że daje Ci dobrą reputację, poczucie przynależności do grupy palaczy, a ponadto jest to substancja łatwo dostępna.
Palenie jest społeczną epidemią, ponieważ nie we wszystkich kulturach i nie we wszystkich epokach historycznych palono w taki sam sposób. Tak jak są obszary świata, w których używanie spada, tak są inne, w których rośnie — i nie da się tego wyjaśnić tym, że wiele osób przypadkowo zaczyna lub rzuca palenie jednocześnie, lecz tym, że jest to dynamika społeczna.
Choć społeczna akceptacja palenia może przyczyniać się do podtrzymywania używania, abstynencja również może być doświadczeniem społecznym, w którym otrzymasz wsparcie i zewnętrzne wzmocnienie, poprzez sieć osób, która będzie Ci towarzyszyć i Cię wspierać.
Dlatego zalecamy uwzględnienie otoczenia, aby uzależnienie od nikotyny stało się wspólną trudnością, a abstynencja — współpracującym zobowiązaniem. Wspólne problemy rozwiązuje się szybciej niż problemy ukryte lub tajne. Później zaproponujemy, w którym momencie procesu możesz zaangażować osoby z Twojego otoczenia.