Μια εξάρτηση είναι ένα πρόβλημα υγείας που συνήθως εμφανίζεται ως αποτέλεσμα μιας διαδικασίας, η οποία μπορεί να εξελίσσεται πιο ή λιγότερο γρήγορα στον χρόνο. Κανονικά, η εξάρτηση αναπτύσσεται με την πάροδο του χρόνου, αλυσιδωτά, μέσα από διαφορετικούς τύπους χρήσης, και όχι τόσο ξαφνικά.
Τα εγχειρίδια ψυχοπαθολογίας και ιατρικής την ταξινομούν ως ασθένεια, αν και δεν αποτελεί μόνο μια βλάβη του σώματος ή του εγκεφάλου, αλλά έχει επίσης ψυχολογικές και κοινωνικές αιτίες και συνέπειες. Γι’ αυτό λέμε ότι πρόκειται για μια βιοψυχοκοινωνική επιβάρυνση:
1. Βιολογική
Καταρχάς, η εξάρτηση από τη νικοτίνη, και η χρήση καπνού ή άλλων προϊόντων που την περιέχουν, είναι ένα πρόβλημα που επηρεάζει το σώμα και το βιολογικό επίπεδο, επειδή έχει σοβαρές συνέπειες για την υγεία του οργανισμού. Για παράδειγμα, προδιαθέτει σε αναπνευστικές και καρδιαγγειακές παθήσεις, καρκίνους και πολλές άλλες.
Επίσης, η εξάρτηση συντηρείται και ενισχύεται μέσω του λεγόμενου κυκλώματος ανταμοιβής. Αυτή η δομή βρίσκεται στον εγκέφαλό σου και είναι υπεύθυνη για την έκκριση του νευροδιαβιβαστή ντοπαμίνη, ώστε να αναζητάς στο περιβάλλον σου ερεθίσματα και ανταμοιβές που σε βοηθούν να επιβιώσεις. Έτσι, αυτό το κύκλωμα χρησιμεύει για να προσανατολίζει την αναζήτηση στο να βρίσκεις και να συγκεντρώνεις τροφή ή να διατηρείς σεξουαλικές σχέσεις.
Στην εξέλιξη του είδους, η συσσώρευση πόρων, ακόμη κι αν δεν ήταν απαραίτητοι εκείνη ακριβώς τη στιγμή, ήταν μια πολύ πολύτιμη στρατηγική, καθώς ήταν αναγκαίο να προβλέπονται ημέρες ή περίοδοι έλλειψης τροφής.
Όταν αναπτύσσεται εξάρτηση από τον καπνό, αυτή η δομή αλλοιώνεται, καθώς σου ζητά να την ανταμείψεις με νικοτίνη. Με αυτόν τον τρόπο, σε κατευθύνει να αναζητάς ολοένα και περισσότερη ουσία, με την υπόθεση ότι αν συσσωρεύεις κάτι πολύτιμο, όπως θα μπορούσε να είναι η τροφή, θα έχεις περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσεις. Ωστόσο, η εξάρτηση αλλοιώνει αυτόν τον μηχανισμό, ο οποίος αρχίζει να ενεργοποιείται ώστε να καταναλώνεις και να συσσωρεύεις νικοτίνη στο σώμα σου.
2. Ψυχολογική
Δεύτερον, η εξάρτηση έχει ψυχολογικές ρίζες και συνέπειες. Πολλοί άνθρωποι περιγράφουν ότι αισθάνονται πως η ανάγκη τους για χρήση δεν είναι τόσο σωματική, όσο νοητική, επειδή παρατηρούν ότι όταν δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση στο τσιγάρο (μακρινά ταξίδια, περίοδοι ασθένειας, νοσηλείες) δεν νιώθουν τόσο μεγάλη ανάγκη να καπνίσουν, αλλά όταν αυτή η δυνατότητα γίνεται πιο εφικτή, η επιθυμία ξυπνά απότομα.
Έτσι, το κάπνισμα είναι επίσης μια ψυχολογική εμπειρία και στηρίζεται στη σύνδεση ερεθισμάτων (στο αεροπλάνο μπορεί να σου φαίνεται λιγότερο επιθυμητό· σε μια βεράντα, περισσότερο), αλλά και σε πιο σύνθετες πτυχές όπως η ταυτότητα του ατόμου: να είναι ανοιχτό, ενδιαφέρον, ενήλικο, ελκυστικό, διανοούμενο, τολμηρό κ.λπ., ή πάνω σε ανάγκες που συνδέονται με τη χρήση: ξεκούραση, αποσύνδεση, επιβράβευση, εξέγερση, διαφοροποίηση, σύνδεση με άλλους ανθρώπους κ.λπ.
Είναι πολύ ωφέλιμο να έχεις επίγνωση των ψυχολογικών συνεπειών της εξάρτησης από τη νικοτίνη, γιατί αυτό σε τοποθετεί ως ενεργό μέρος της αλλαγής, σου επιτρέπει να αναρωτηθείς ποιος θα είναι ο δικός σου ιδιαίτερος τρόπος να αντιμετωπίσεις την κατάσταση και να νιώσεις ότι έχεις έλεγχο πάνω στη ζωή σου.
Αν τη δεις μόνο ως μια σωματική ασθένεια, μπορεί να έχεις την τάση να αντιμετωπίσεις τη διαδικασία αλλαγής ως απλός παθητικός ασθενής. Παρότι αυτό αρχίζει να αλλάζει, συχνά οι ασθένειες του σώματος αντιμετωπίζονται χωρίς ιδιαίτερη ανάγκη εμπλοκής των ασθενών, οι οποίοι λαμβάνουν μια φαρμακευτική αγωγή ή υποβάλλονται σε μια παρέμβαση, αλλά δεν αποφασίζουν ούτε σχεδιάζουν τη θεραπεία.
Αν γίνει αποδεκτό ότι το κάπνισμα έχει επίσης υποκειμενική βάση, δηλαδή τον μοναδικό τρόπο με τον οποίο ο καθένας το έχει οικοδομήσει και αναπτύξει, και τις ψυχολογικές πτυχές που το συνοδεύουν, τότε θα μπορεί επίσης να καθοδηγηθεί η διαδικασία ανάρρωσης αξιοποιώντας τους προσωπικούς πόρους, αποκτώντας αυτογνωσία και αυτοαποτελεσματικότητα. Αυτή η προσωπική διαδικασία μπορεί να σε βοηθήσει να απαντήσεις προσωπικά στο γιατί, πότε και με ποιον τρόπο θα ξεκινήσεις την αποχή.
Με αυτή την έννοια, είναι σημαντικό να μπορείς να αναγνωρίσεις απέναντι στον εαυτό σου τη δυσκολία με τη νικοτίνη και το επακόλουθο πρόβλημα υγείας που συνεπάγεται, και, από την άλλη, να μπορείς να χτίσεις ένα δικό σου κίνητρο (όχι μόνο της οικογένειάς σου ή των γιατρών) για να το κόψεις. Ταυτόχρονα, οι αμφιβολίες, οι στιγμές αδυναμίας ή η αμφιθυμία, είναι φυσιολογικές και επιτρέπονται κατά τη διάρκεια της διαδικασίας.
3. Κοινωνική
Τέλος, το κάπνισμα είναι επίσης ένα κοινωνικό ζήτημα: πρόκειται για μια κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά, που προωθείται στη διαφήμιση, στα δίκτυα, στον κινηματογράφο και σε άλλους δημόσιους χώρους, και μπορεί ακόμη να νιώθεις ότι σου προσφέρει καλή φήμη, την αίσθηση ότι ανήκεις στη συλλογικότητα των καπνιστών, και, επιπλέον, πρόκειται για μια ουσία εύκολα προσβάσιμη.
Το κάπνισμα είναι μια κοινωνική επιδημία, επειδή δεν καταναλωνόταν το ίδιο σε όλες τις κουλτούρες και σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Όπως υπάρχουν περιοχές του κόσμου όπου η χρήση μειώνεται, υπάρχουν άλλες όπου αυξάνεται, και αυτό δεν εξηγείται επειδή πολλοί άνθρωποι αρχίζουν ή σταματούν να καπνίζουν ταυτόχρονα τυχαία, αλλά επειδή πρόκειται για μια κοινωνική δυναμική.
Παρότι η κοινωνική αποδοχή του καπνίσματος μπορεί να συμβάλλει στη διατήρηση της χρήσης, η αποχή μπορεί επίσης να είναι μια κοινωνική εμπειρία, στην οποία θα λάβεις υποστήριξη και εξωτερική ενίσχυση, μέσω ενός δικτύου που θα σε συνοδεύει και θα σε στηρίζει.
Γι’ αυτό προτείνουμε να υπολογίζεις στο περιβάλλον σου, ώστε να μετατρέψεις την εξάρτηση από τη νικοτίνη σε μια κοινή δυσκολία και την αποχή σε μια συνεργατική δέσμευση. Τα κοινά προβλήματα λύνονται πιο γρήγορα από τα κρυμμένα ή μυστικά προβλήματα. Παρακάτω θα προτείνουμε σε ποια στιγμή της διαδικασίας μπορείς να εμπλέξεις τους ανθρώπους γύρω σου.